Menu główne:
Armia Krajowa (AK) – zakonspirowana siła zbrojna polskiego podziemia w czasach II wojny światowej, działająca pod okupacją niemiecką i radziecką na obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939 oraz poza nimi. Była najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną armią podziemną z działających w tamtym czasie w Europie.
Kryptonimy: Polski Związek Powstańczy (PZP), Siły Zbrojne w Kraju (SZK).
Rodowód
* 27 września 1939 – powołanie Służby Zwycięstwu Polski,
* 13 listopada 1939 – przemianowanie w Związek Walki Zbrojnej,
* 14 lutego 1942 – przemianowanie rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.
* 19 stycznia 1945 rozwiązanie AK.
Wywodziła się z Związku Walki Zbrojnej i Polskiego Związku Powstańczego, ale w skład jej weszło wiele mniejszych organizacji np.:
* Narodowa Organizacja Wojskowa – od 1942 (częściowo),
* Konfederacja Narodu – od sierpnia 1943,
* Narodowe Siły Zbrojne – od 1944 (częściowo),
* Bataliony Chłopskie (częściowo),
* Gwardia Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej – od 1943.
Głównym jej zadaniem było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego powstania.
Składała się z siedmiu oddziałów: Organizacyjnego, Informacyjno-Wywiadowczego, Operacyjno-Szkoleniowego, Kwatermistrzostwa, Łączności, Biura Informacji i Propagandy oraz Finansowego, miała też własnych duszpasterzy. Jako odrębną jednostkę utworzono w styczniu 1943 Kedyw, przeprowadzający akcje dywersyjne i specjalne.
W momencie maksymalnej zdolności bojowej (lato 1943) siły AK liczyły ok. 380 tys. osób, w tym 10 tys. oficerów. Kadrę oficerską sprzed wojny uzupełniano absolwentami tajnych kursów oraz przerzucanymi do kraju cichociemnymi.
AK zaopatrywała się w sprzęt na drodze akcji bojowych (wyposażenie niemieckie), alianckich zrzutów oraz własnej produkcji.
Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.
Po zakończeniu wojny część akowców odmówiła dokonania demobilizacji i kontynuowała walkę w ramach Delegatury Sił Zbrojnych, Ruchu Oporu Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Warta" i innych. Masowe ich prześladowania trwały przez cały okres stalinowski.
Komendanci AK
Komendant AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie. Funkcję tę pełnili:
1. od 14 lutego 1942 do aresztowania 30 czerwca 1943 – gen. Stefan Rowecki "Grot"
2. od 30 czerwca 1943 do upadku powstania warszawskiego 2 października 1944 – gen. Tadeusz Komorowski "Bór"
3. od 2 października 1944 do rozwiązania AK 19 stycznia 1945 – gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek"
Struktura
Organizacja terenowa dzieliła się na obszary (białostocki, lwowski, warszawski prawo- i lewobrzeżny oraz zachodni), oraz samodzielne okręgi dla większych miast. Mniejszymi jednostkami były podokręgi, obwody i inspektoraty. AK miała też struktury na Węgrzech i w Berlinie.
Na początku 1944 struktura AK przedstawiała się następująco:
* Obszar Warszawski
o
+ kryptonim: "Cegielnia", "Woda", "Rzeka"
+ Komendant: płk Albin Skroczyński "Łaszcz"
o Podokręg Wschodni
+ kryptonim: "Struga", "Krynica", "Gorzelnia"
+ Komendant: płk Hieronim Suszczyński "Szeliga"
o Podokręg Zachodni
+ kryptonim: "Hallerowo", "Hajduki", "Cukrownia"
+ Komendant: płk Franciszek Jachieć "Roman"
o Podokręg Północny
+ kryptonim: "Olsztyn", "Tuchola", "Królewiec", "Garbarnia"
+ Komendant ppłk Zygmunt Marszewski "Kazimierz"
* Obszar Południowo-Wschodni
o
+ kryptonim: "Lux", "Lutnia", "Orzech"
+ Komendant: płk Wł. Filipkowski "Janka"
o Okręg Lwów
+ kryptonim: "Dukat", "Lira", "Promień"
+ Okręg Lwów Zachód
+ Komendaci (kolejno): mjr Emil Macieliński "Kornel", por. Włodzimierz Białoszewicz "Grzmot".
+ Okręg Lwów Wschód
+ Komendaci (kolejno): ppłk Władysław Kotarski "Druh", por. Władysław Zych "Falko", por. Leszek Kozioradzki "Bohowityn".
Od 1941r.: ppłk Władysław Smereczyńśki "Esem", p.o. ppłk Adolf Galinowski "Robert", płk Ludwik Czyżewski "Franciszka", ppłk dypl. Stefan Czerwiński "Luśnia"
o Okręg Stanisławów
+ kryptonim: "Karaś", "Struga", "Światła"
+ Komendanci (kolejno): ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz", kpt. Władysław Herman "Żuraw"
o Okręg Tarnopol
+ kryptonim: "Komar", "Tarcza", "Ton"
+ Komendanci (kolejno): p.o. kpt Mieczysław Widajewicz "Czerma", ppłk/płk Franciszek Studziński "Radwan", płk Jan Majewski "Szmigiel", płk Bruno Rolke "As", płk dypl. Kazimierz Bębiński "Luboń", ppłk Jan Kiwerski "Oliwa", mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter "Żegota", płk Jan Kotowicz "Twardy"
* Obszar Zachodni
o
+ kryptonim: "Zamek"
+ Komendant: płk Zygmunt Miłkowski "Denhoff"
o Okręg Pomorze
+ kryptonim: "Borówki", "Pomnik"
+ Komendanci (kolejno): mjr Józef Ratajczak "Karolczuk", p.o. kpt Józef Chyliński "Kamień", płk Rudolf Ostrihansky "Aureliusz", płk Janusz Pałubicki "Piorun", "Janusz"
o Okręg Poznań
+ kryptonim: "Pałac", "Parcela"
+ Komendanci (kolejno): ppłk Rudolf Ostrihansky "Ludwik", p.o. kpt/mjr Wacław Kotecki "Wawrzyn", mjr Glinka "Rówiec", p.o. por. Tadeusz Janowski "Wojnar", por. kpt Jan Kamiński "Czarny", płk Henryk Kowalówka "Dziedzic"
* Okręg samodzielny Wilno
o
+ kryptonim "Miód", "Wiano"
+ Komendanci (kolejno): ppłk Nikodem Sulik "Jodko", mjr/ppłk Aleksander Krzyżanowski "Wilk"
o Podokręg Litwa Kowieńska
* Okręg samodzielny Nowogródek
o
+ kryptonim: "Cyranka", "Nów"
+ Komendanci (kolejno): płk Mikołaj Krajnik "Grzymała", ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski "Borsuk", , ppłk Adam Szydłowski "Poleszuk", ppłk Maciej Kalenkiewicz "Kotwicz"
* Okręg samodzielny Warszawa
o
+ kryptonim: "Drapacz" "Przystań" "Wydra" "Prom"
+ Komendant: płk dypl. Antoni Chruściel "Monter"
* Okręg samodzielny Polesie
o
+ kryptonim: "Kwadra", "Twierdza", "Żuraw"
+ Komendanci (kolejno): mjr Aleksander Habiniak "Kuźma", ppłk Faix-Limanowski "Ordyński", ppłk Stanisław Dobrski "Żuk", płk Henryk Krajewski "Leśny", "Trzaska"
* Okręg samodzielny Wołyń
o
+ kryptonim: "Hreczka", "Konopie"
+ Komendant: płk Kazimierz Bąbiński "Luboń"
* Okręg samodzielny Białystok
o
+ kryptonim: "Lin", "Czapla", "Pełnia"
+ Komendanci (kolejno): ppłk Franciszek Slęczka "Krak", mjr Feliks Banasiński, por. Antoni Iglewski "Nieczuja", ppłk Józef Spychalski "Samuraj", kpt/ppłk Władysław Liniarski "Mścisław"
* Okręg samodzielny Lublin
o
+ kryptonim: "Len", "Salon", "Żyto", "Orbis", "Bank Handlowy", "Spółdzielnia Rolnicza", "Monopol"
+ Komendanci: mjr Józef Spychalski "Czarny", "Dzierżyński", "Samura", "Socha", "Soroka", Stryjek" (X.1939-VII.1940), płk dypl. Tadeusz Pełczyński "Adam", "Aolis", "Rolski", "Wolf" (VII.1940-VII.1941), płk Ludwik Bittner "Baza", "Halka", "Rot", "Krakowiak", "Tarnowski" (1.VIII.1941-XII.1942), płk Kazimierz Tumidajski "Marcin", "Edward", "Maciej" (1.I.1943-4.VIII.1944), ppłk Franciszek Żak "Ignacy", "Róg", "Wir" (VIII.1944-I.1945)
* Okręg samodzielny Kraków AK
o
+ kryptonim: "Gobelin", "Godło", "Muzeum"
+ Komendanci (kolejno): płk dypl. Julian Filipowicz "Róg", płk dypl. Zygmunt Miłkowski "Wrzos", płk dypl. Józef Spychalski "Luty", ppłk dypl. Wojciech Wayda "Odwet", płk dypl. Edward Godlewski "Garda", płk Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski "Kruk II"
* Okręg samodzielny Śląsk AK
o
+ kryptonim: "Kilof","Komin", "Kuźnia, "Serce"
+ Komendanci (kolejno): ppor. Józef Korol "Hajducki", "Starosta", ppor. Józef Szmechta "Hutnik", ppłk Henryk Kowalówka "Topola", ppłk dypl. Paweł Zagórowski "Maciej", mjr dypl.(od maja 1944 ppłk dypl.) Zygmunt Walter-Janke "Zygmunt",
* Okręg samodzielny Kielce-Radom
o
+ kryptonim: "Jodła", "Rolnik"
+ Komendani (kolejno): płk dypl. Leopold Endel-Ragis "Śląski", p.o. - płk Feliks Jędrychowski "Ostroga", płk dypl. Stanisław Dworzak "Daniel", płk Jan Zientarski "Mieczysław", "Ein"
* Okręg samodzielny Łódź
o
+ kryptonim: "Arka", "Barka", "Łania"
+ Komendanci (kolejno): płk Leopold Okulicki "Pan Jan", ppłk Stanisław Juszczakiewicz "Kornik", płk Ludwik Czyżewski "Julian", płk Michał Stempkowski "Grzegorz", "Barbara"